مشكل ثبوت هلال ماه شوال هر ساله ذائقهء مردم را در پايان ماه رمضان تلخ مي كند، وعده اي هم مريض گونه آتش بيار معركه مي شوند، وبرخي براي فرار رنج سفر را بر خود هموار مي سازند، تا با افطار در سفر از مشكل احتمال انجام روزه  در عيد فطر - كه حرام است-  رهايي يابند، ولي بايد فكري اساسي كرد وچاره اي ديگر انديشيد.

فقهاء براي ثبوت هلال راه هايي را مطرح ساخته اند، از جمله ديدن خود شخص، و شيوع مفيد علم، وبينه (شهادت دادن دو نفر به شرط عدم معارضه با خلاف )، ويا حكم حاكم و..

البته بايد دانست كه مسئله ثبوت هلال ويا عدم آن مسئله موضوعي است كه به شخص مكلف بر ميگردد، وتقليدبردار نيست، گرچه راه هاي ثبوت هلال مسئله شرعي وبرگشت به حكم دارد وبايد اجتهاد ويا تقليد كرد، ولي ثبوت ويا عدم ثبوت رؤيت موضوع است نه حكم، بنابراين اگر بر شخص مقلد رؤيت ثابت شد، از هر راهي كه باشد، به وظيفه خود عمل ميكند، گرچه براي مرجع تقليدش ثابت نشده باشد، بله ثبوت نزد مرجع تقليد از راه هايي است كه مكلف مقلد مي تواند برآن اعتماد كند، مگر آنكه علم برخلاف آن داشته باشد.

سخن در اين است كه چه راهكاري براي وحدت قول واتحاد مردم در اعلان عيد فطر وجود دارد؟

بايد پاسخ را  از دريچه فقه ديد وبهترين راه را يافت.

1.    حكم حاكم؛ مشهور بين فقهاء اين است كه اگر مجتهدي حكم به ثبوت هلال كند حتي بر كسي كه از او تقليد نمي كند واجب است كه تن به حكم او دهد وافطار نمايد، مگر آنكه علم به خطاي او داشته باشد. ولي برخي از فقها حكم حاكم را در اينجا نافذ نميدانند، ولي به هر حال اين راهي است كه ميتواند وحدت رويه را تا حد زيادي تآمين سازد.

2.    ديدن هلال با چشم مسلح؛ برخي از فقهاي متآخر مثل مرحوم آيت الله فاضل لنكراني وحضرت آيت الله خامنه اي به كفايت آن فتوي داده اند، ولي مشكل در مقلد مراجعي است كه ديدن با چشم مسلح را به تنهايي كافي نمي دانند، وبهره جستن از تلسكوب را براي يافتن محل ويا ديدن از پس ابر را خوب ميدانند ولي اگر به قدري هلال باريك باشد كه تنها با چشم مسلح ديده شود كافي نميدانند، واين رآي غالب فقيهان متآخر است، واطلاق "صوموا للرؤية وآفطروا للرؤية"  را منصرف به رؤيت عادي ومتعارف كه همان ديدن حسي وغير مسلح است مي دانند، بنابر اين، اين فتوي الآن مشكل گشا نيست، بلكه بر مشكل هم مي افزايد، مگر آنكه رآي تمامي مراجع عصر بر اين فتوي قرار گيرد، كه آن هم بعيد است.

3.    قول به عدم لزوم اتحاد افق؛ شكي نيست كه اگر هلال در جايي ديده شود براي جايي كه هم افق اوست نيز كفايت ميكند، وهمچنين اگر به دليل اولي براي آن ثابت گردد گرچه هم افق نباشد، مثل آنكه در بلاد شرقي ديده شود كه به طريق اولي براي بلاد غربي ثابت مي گردد، ولي سخن در عكس آن است، مثلا اگر در بلاد غربي ديده شود آيا براي نقاط شرقي نيز كفايت ميكند يا نه؟ مشهور عدم كفايت است، ولي برخي از فقها ومحققان نظر به كفايت آن داده اند، وبنابراين اگر در نقطه اي هلال ديده شود براي همه جا كفايت خواهد كرد، كه اين راي بزرگانی چون علامه حلي در منتهي وفيض كاشاني ونراقي وخوانساري  وخويي است، وصاحب جواهر به آن تمايل نشان داده است، اين نظر با موازين علمي سازگارتر است ومشكل را تا حدود زيادي مرتفع مي سازد، از آنجايي كه ولادت ماه امري واقعي وتكويني است كه با خروج از محاق ثابت مي گردد ، بنابراين چنانچه در جايي رؤيت محقق شد براي همه نقاط جهان – كة با آن نقطه در جزيي از شب مشتركند – كفايت مي كند.

بنابراين بنظر ميرسد كه راهكار اساسي براي تحقق وحدت عملي در اعلان عيد رآي اخير فقهي است؛ بدينگونه كه با اتخاذ اين رآي كه مورد قبول تني چند از فقهاي معاصر است،  وبا ثبوت آن به رؤيت متعارف حسي واعلام آن، جايي براي شك وترديد باقي نگذارد؛ ويا با اعلان از طرف مقام معظم رهبري وحكم به آن واستناد جستن به رؤيت غير مسلح – گرچه خود مستند به رؤيت مسلح در ابتدا باشد – حجت را براي مقلدان تمامي مراجع تمام كند، وشيريني مضاعفي رادر كام روزه گيران بگذارند.